ÇOCUKLAR SPORU NEDEN BIRAKIR?

Vesile YILMAZ

H.Ü. Spor Bilimleri ve Teknolojisi Yüksekokulu

ÖZET

Pek çok çocuk yoğun bir şekilde organize edilmiş sporlara ve fiziksel aktivite programlarına katılmaktadırlar. Onları neler motive etmektedir? Neden pek çok çocuk 12 yaşından sonra sporu bırakmakta? Bunlar cevaplamaya çalışacağımız önemli sorulardır.

Çocukların yaşamında en önemli alanlarından biri olan spor, onların yoğun olarak katıldıkları aktiviteler sonucunda hem kendileri hem de arkadaşları ve aile/eri için pek çok önemli sonuçlar ortaya çıkarmaktadır. Birçok çocuk için spora katılımda zirve yaş 12 yaş civarıdır. Bu yaş ve zaman çocuklar için kritik bir zaman olup onların benlik saygıları ve sosyal gelişimleri için önemli sonuçlar ortaya koymaktadır. Bu çalışmanın amacı, çocukların spora katılımları ve sporu bırakmalarındaki ana nedenleri tartışmaktır.

Anahtar Kelimeler Spor, motivasyon, katılım motivasyonu, sporu bırakma

WHY DO CHİLDREN DROP-OUT İN SPORTS? ABSTRACT

Many children are intensely involved in organized sports and physical activity programs. What motivates them? Why do so many children drop out ofsport after the age of 12? The-se are among the important questions we'll try to answer.

Sport is öne of the few areas in children's lives in which they can participate intensively in an activity that has meaningful consequences for themselves, their peers and family. For most children sport participation peaks near the age of 12 years. This age and the time le-ading up to it are critical times for children, having important consequences on their self-es-teem and soda! deve/opment. The purpose of the study was to discuss the majör reasons for children participate in and drop-out of sport.

Key words: Sport, mot/vation, participation motivation, drop-out

GİRİŞ

Çocukların spora katılımları 10-13 yaşları arasında zirveye ulaşır ve 18 yaşına doğru bir azalma gösterir (Ewing ve Seefeldt, 1989). Bununla birlikte organize spor programlarında spora bırakma oranlan yılda % 35 civarındadır (Gould ve Petlich-koff, 1988). Yani her on çocuktan üç veya dördü gelecek sezon başladığında sporu bırakmaktadır (Weinberg ve Gouîd, 1999).

ERKEN ÇOCUKLUK VE GEÇ ADÖLESAN DÖNEMDE

SPORA KATILIM

Deneme Yılları Sporu bırakma

(6-12 yaş) (Drop-out)

Uzmanlaşma Yılları Sporu bırakma (Drop-out)

KAZANÇ YILLARI Rekreasyonel

16 Yaş ve üstü Yıllar

Drop-out

12 yaşından önce çocuklar genellikle görev yönelimli olurlar ve başarılı olabilmek onlar için çok çalışmak anlamına gelir. 12 yaşından sonra bu çabalarının yeterli olmadığını görürler ve başarıyı sadece kazanmak olarak düşünürler. Eğer kazanamıyorlarsa sporu bırakırlar! 12 ve 17 yaşları arasında olan çocukların % 90'ı sporu bu nedenlerden dolayı bırakmaktadır (Gershaw, 1996).

Sporu bırakmış yaşları 10 ve 18 arasında değişen 50 yüzücüyle yapılan bir çalışmada sporu bırakmalarındaki en önemli nedenler, "diğer şeylere zaman ayırmak" ve "ilgilerin değişmesi" olarak ortaya konulmuştur (Gould, Feltz, Horn ve Weiss, 1982). Diğer önemli sebepler ise, "istediğim kadar iyi olamadığım için", "yeteri kadar eğlenceli değil", "diğer sporları yapmayı isteme", "baskıdan hoşlanmama", "sıkılmak", "antrenörü sevmemek", "antrenmanların zor olması" ve "yeterli heyecanın olmaması" olarak ortaya konulmuştur. Ayrıca yüzücülerden % 28'i olumsuz faktörlere dik kat çekmiştir. Bunlar; aşırı baskı, koçtan hoşlanmama, eğlencenin az olması, ve kazanmaya çok aşırı önem verme sporu bırakmadaki en önemli nedenler olarak ortaya Konulmuştur (Weinberg ve Gould, 1999).

Algılanan Yeterlilik

Sporu bırakan çocukların genellikle düşük yeterlilik algısına sahip oldukları ve büyük oranda stres tecrübesi yaşadıkları ortaya konulmuştur (Weinberg ve Gould, i 999).

Bu alanın önde gelen araştırmacılarından olan Maureen Weiss, genç spor katılımcılarının spora kanlım göstermeyen veya sporu bırakanlara oranla farklı düzeylerde yeterlilik algısına sahip Olduklarını ortaya koymuştur (Weiss ve Chaumeton, 1992). Buna göre, düşük yeterlilik algısına sahip olan çocukların yeteneklerini algılama ve spor becerilerini öğrenme ve uygulamada da düşük puanlar aldıkları ve sporu bırakmalarının yüksek olduğu ortaya konulmuştur (Weinberg ve Gould, 1999).

Çocukların algıladıkları yeieriiliklerini arttırmanın en, önemli yolu onlara bir şeyler öğrettikten sonra performanslarını değerlendirirken yarışma sonuçlarına göre değil (kazanma ve kaybetme), gelişme durumları göz önüne alınarak kendi standartlarına göre değerlendirmektir (Weinberg ve Gould, 1999).

Özel ve Genel Sporu Bırakma

Araştırmacıların merak ettiği bir başka konu ise çocukların sporu başka aktivite-ler veya diğer spor programlan için mi bıraktıkları veya tamamen spordan çekildikleri rni sorusudur. Örneğin yüzücülerle yapılan bir çalışmada, yarışma yüzücülerinin % 68'nin sporu bıraktıkları ve diğer sporlarda aktif olduklarını ortaya konulmuştur (Gould, 1982). Benzer biçimde yarışmalara katılan cimnastikçilerle yapılan diğer bir çalışmada ise, % 95Tık bir oranda bu sporcuların başka sporlara katıldıkları veya cimnastiğe devam ettiklerini fakat daha düşük yoğunlukta yaptıklarını ortaya koymuştur (Kunt ve Weiss, 1986).

Petlichkoff (1996), çocukların sporu bıraktıklarında antrenörlerin kendilerine şu soruları sormaları gerektiğini ortaya koymuştur:

· Çocuğun ilgisi diğer bir spora veya aktiviteye mi kaydı?

· Çocuğun sporu bırakması geçici mi yoksa kalıcı mı?

· Çocuğun sporu bırakması kendi tercihi mi yoksa takımdan kesilmesi veya sakatlık geçirmesinden mi kaynaklanıyor?

· Çocuğun sporu bırakması onun kendisini daha iyi hissetmesini sağladı mı?

SPORA KATILIM VE SPORU BIRAKMA İÇİN MOTİVASYONEL MODEL

(Gould ve Petlichkoff, 1988)

Çocuklar spora neden katılır? Yeni beceriler öğrenme Eğlence Bağlılık Korku ve heyecan yaşama Egzersiz ve fitness Meydan okuma ve kazanma

Çocuklar sporu neden bırakır? Yeni becerileri öğrenmede başarısızlık Eğlencenin az olması Bağlılığın az olması Korku ve heyecan azlığı Egzersiz ve fitness azlığı Başarısızlık

Spora katılım ve sporu bırakmada psikolojik motivler

·Yeterlilik algısı

· Hedef yönelimleri

· Stres cevaplan

Gould ve Horn (1984), çocukların spora neden devam etmedikleri ile ilgili olarak aşağıdaki nedenleri sıralamışlardır:

· İlginin azalması

· Oyun süresinin az olması

· Başarı duygusu ve gelişimin azalması

· Eğlencenin azalması

· Antrenörden hoşlanmamak

· Sıkılmak

· Sakatlık

Amerika'da yapılan bir çalışmada, spora devam eden ve sporu bırakan 490 yüzücüyle bir araştırma yapılmıştır. Oluşturulan maddeler geçmiş araştırmalardaki spora katılım ve devam etmeme ile ilgili çalışmalardan oluşturulmuştur (ABD yüzme ve Spor Psikolojisi Bölümü Olimpik Komitesi, 1996). Çalışmadan elde edilen sonuçlar şu şekilde oluşturulmuştur

Neden sporu bıraktın?	Zamansızlık Olumsuz antrenör Diğer sporlar ve aktiviteler Sıkılmak Okulla yaşanan çatışmalar Eğlencenin az olması
Neden yüzüyorsun?	Eğlence ve hoşlanma Fitness ve biçim Takım arkadaşlarımla birlikte olmak Yarışma duygusu Becerilerimi geliştirmek Hedeflerime ulaşmak Yeni insanlarla tanışmak

Williams (1998) yaptığı çalışmasında genç sporcuların sporu bırakmasını etkileyen nedenleri şu şekilde ortaya koymuştur:

· Yarışmaya yönelik algılar

· Antrenör davranışları

· Ailenin beklentileri

· Sosyal birtakım ajanlar

Craig ve Joan (2000), 221 sporcu ile bir araştırına yapmışlardır. Sporculardan % 83'ü "eğlence" faktörünü spora katılımda en önemli neden olarak ortaya koymuşlardır. Sporu bırakmış olan 169 sporcu ile yapılan bir diğer çalışmada ise sporu bırakmak için en önemli nedenler, sakatlık (%26), zaman çatışması (%18) ve antrenörün davranışları (%16) olarak sıralanmıştır. Çalışmanın sonucunda ortaya çıkan diğer nedenler ise, eğlencenin az olması (%14), yeteri kadar iyi olamama (%9) ve diğer değişkenler şeklinde ortaya konulmuştur (para, taşınma, aile, sosyal baskılar, diğer aktivitelere katılım, okulda yaşanan problemler ve evdeki sorumluluklar).

Yapılan çalışmada ayrıca 183 sporcuya en fazla tercih ettikleri (favori) antrenör özellikleri ve 153 tanesine de en az tercih ettikleri antrenör özellikleri sorulmuştur. Çalışmanın sonucunda antrenörlerle ilgili olarak şu sonuçlar ortaya konulmuştur:

Popüler ve tercih edilen antrenör özellikleri: Eğlenceli ve anlayışlı - Oyuncuları dinleyen ve anlayan - Sporcuları cesaretlendiren - Bilgili -Takımı en iyi olmaya zorlayan - Adil davranan.

En az tercih edilen antrenör tipi: Cesaret vermeyen - Antrenörlük becerileri zayıf - Adil olmayan - Olumsuz - Çok fazla sert ve çok fazla kuralcı - Oyunculara bağırıp çağıran.

Yapılan pek çok çalışma sporcuların, hem içsel hem de dışsal motivelerle spora katılım gösterdiklerini veya sporu bıraktıklarını ortaya koymuştur (Bakker ve ark., 1993). Bazı çalışmalar ise sporcuların katılımının sürekliliği için içsel motivelerinin olması gerektiğini ortaya koymuştur (Ryan ver ark., 1997).

Sporcuların başlangıç motivasyonları içsel (spordan zevk almak için) veya dışsal (ödül kazanmak için spora katılım) olarak, çeşitli sporlara katılmalarına ve bağlanmalarına neden olmaktadır (Ryan ve ark., 1997). Örnek verecek olursak eğer sporcu kayak yapıyor ise ve içsel olarak motive olmuşsa her hafta kayak yapmaya gidecek ve bunu zevk aldığı için devam ettirecektir. Eğer dışsal nedenlerden dolayı kayak yapıyorsa sporda daha iyi olmak, madalya kazanmak veya fiziksel olarak uygun olmak gibi sebeplerden dolayı kayak yapmayı tercih edecektir, ilginç olan içsel ve dışsal motivasyonun sporcu üzerinde farklı etkiler göstermesi olmuştur.

İçsel faktörlerin yokluğu ve dışsal faktörlere çok fazla önem verilmesi (oyun zamanının azlığı, diğer aktivitelerin çekiciliği, zamansızlık) çocukların ve gençlerin sporu neden bıraktıklarına ilişkin önemli birtakım ipuçları ortaya koymaktadır (Mandigo ve Thompson, 1998).

Vallerand ve ark. (2002), bayan hentbolcülerde motivasyon ve sporu bırakma ilişkisini ele alan 21 aylik ileriye dönük bir çalışma yapmışlardır. Çalışmaya yaşları 13 ve 15 arasında değişen 53 farklı takımda oynayan toplam 335 bayan hentbol oyuncusu katılmıştır. Hentbol sezonun başında sporculara birtakım envanterler uygulanmış ve 21 ay sonra hentbol federasyonunun da işbirliği ile hentbolü bırakan sporcular belirlenmiştir. Toplam 74 sporcunun 21 ay sonra sporu bıraktıkları ortaya konulmuştur. (%22 sporu bırakma oranı)

Çalışmanın sonucunda sporu bırakan bayan hentbolcülerin düşük düzeyde içsel motivasyona sahip oldukları, buna karşın yüksek düzeyde motivasyonsuzluk gösterdikleri ortaya konulmuştur. Sonuç olarak düşük içsel motivasyonun motivasyonsuzluğu arttırdığı ve sporu bırakma davranışına yola açtığı ortaya konulmuştur.

İçsel Motivasyon

Motivasyonsuzluk

Sporu bırakma veya devam etmeme

(Drop-out)

Craig ve Joan (2000) çocukların neden sporu bıraktıkları ile ilgili olarak yaptıkları araştırmalarında bir anket uygulamışlardır. Günümüzde pek çok çocuğun belirli bir yaştan sonra sporu bıraktıkları veya başka bir spora yöneldikleri düşünülürse, antrenörlerin bu konuya daha çok önem vermeleri gereği ortaya çıkmaktadır. Bu amaçla çalışmada yöneltilen sorular aşağıda verilmiş ve antrenörlerin de bu sorulan yöneltmelerinin ve cevapları üzerinde düşünmelerinin gerekli olduğu düşünülmüştür.

· Favori sporlarınız, (üç tane yazınız)

· Spora katılmanızı sağlayan en önemli 5 nedeni yazınız.
· Eğer sporu bırakırsanız, bunu neden yaparsınız.

· En çok tercih ettiğiniz antrenör tipinin en önemli 5 özelliğini yazınız.

· Tercih etmediğiniz bir antrenörü düşünün ve neden favoriniz olmadığına ilişkin en önemli 5 nedeni yazın.

SONUÇ

Yoğun olarak spora katılım gösteren pek çok çocuk belirli bir yaştan sonra sporu bırakmakta ya da başka bir aktiviteye devam etmektedir. Çocukların spora neden katıldıklarını ortaya koyan motivelerini bilmek belki de onların neden spor yapmayı bıraktıklarını anlamamız için bize birtakım ipuçları verecektir.

Unutulmaması gereken çocukların bir değil, birden çok motivasyon kaynağından etkilenerek sporun içinde veya dışında kalmayı tercih ettikleridir.

Anne-baba, antrenör ve beden eğitimi öğretmenlerinin göz önünde bulundurması gereken en önemli konu, spora katılımı sağlamak için en önemli faktör olan eğlenceye ve oyun zamanına yeteri kadar yer vermeleri ve çocukları kendi kapasitelerine göre değerlendirerek onlara her zaman cesaret vermeleridir. Çocuklara istedikleri sporu yapabilmeleri için tercih hakkı tanımalı ve kendi hedeflerini belirleyebilmeleri için birer yol gösterici olabilmeliyiz!

KAYNAKLAR

Bakker, F. C., De Koning, J.J., Van Ingen Schenau, G. J., Gert, D. G. (1993). Motivation of yo-ung elite speed skaters. International Joumal of Sport Psychoiogy, 24, 432-442.

Craig, S., Joan, T. (2000). Why female athletes quit: Implications for coach education. The Physicaî Educator, v. 57, no:4.

Ewing, M. E., Seefeldt, V. (1989). Participation and attrition patterns in American agency-sponsered and interscholastic sports: An executive summary. Final report. Sporting Goods Manufacturer's Association, North Palm Beach, FL.

Gershaw, D. A. (1996). Makings of a winner. A üne on Life.

Gould, D., Horn, T. (1984). Competitive anxiety in junior elite wrestlers. Joumal of Sport Psychology, 5, 58-71.

Gould, D., Feltz, D., Horn, T., Weiss, M. (1985). Reasons for attrition in competitive youth swimming. Journal of Sport Behaviour, 5, 155-165.

Klint, A. K., Weiss, M. R. (1987). Perceived competence and motives for participating in youth sports: A test of Harter’sz competence motivation theory. Journal of Sport Psychology, 9,55-65.

Rıyan, R.M., Frederic, C.M., Lepes, D., Rubio, D., Sheldon, K.S. (1997). Intrinsic motivation on and exercise adherence. International Journal of Sport Psychology, 28, 355-354.

Vallerand, R., Sarrazin, P., Guillet, E., Pelletier, L., Cury, F. (2002). Motivation and dropout in female handballers: a 21-month prospective study. European Journal of Social Psychology, 32, 395-418.

Weinberg, R.S., Gould, D. (1999). Foundations of Sport And Exercise Psychology. Champaign: Human Kinetics Books.

Weiss, M.R., Chaumeton, N. (1992). Motivational orientations in sport. In T.S. Horn. (Ed), Advances in Sport Psychology. (pp.61-99). Champaign, II:Human Kinetics.

Yayına Hazırlayan : Doğan TÜRKOĞLU